Veghel, 80 jaar bron van water
Op een zomerse dag in 1942 startte te midden van de weilanden bij Veghel de centrale drinkwatervoorziening voor Oost-Brabant. De dorpspomp op de markt en de putten op de boerenerven maakten plaats voor een gezamenlijk leidingnet met drinkwater. Sinds 16 juli 1942 voorziet de bron in Veghel 80 jaar non-stop tientallen dorpen en steden in Oost-Brabant van drinkwater. Het weiland is een groot natuurrijk bos geworden en het waterproductiebedrijf is ook vandaag de dag nog volop in ontwikkeling.
Het verhaal van de drinkwaterwinning in Veghel begint in het oude pompgebouw. Eén van de eerste gebouwtjes die op het terrein verrees. In de lichte langgerekte binnenruimte wordt de verste muur geheel bedekt door een ouderwets schakelbord. Grote schakelaars, rode lampjes en metertjes. Aan weerskanten staan acht oude, donkerblauwe pompen in strakke rijen opgesteld. In het midden is een grote opening waardoor je in de kelder de dikke leidingen ziet liggen. Het geheel staat in een prachtig licht van de lange rijen van grote, gebrandschilderde glas-in-loodramen. Zij laten de wapens zien van trotse gemeenten die één voor één aansluiting vonden op het waterleidingnet. Boven de zware eikenhouten entreedeur siert een gebrandschilderd glas met een bijbels tafereeltje: Sint Lambertus sticht de Veghelse waterbron omgeven door het Brabantse volk.
Foto: oude pompgebouw Veghel
Tweehonderdduizend bomen
Eind jaren tachtig was er de ruilverkaveling, een uitgelezen kans om het gebied met de bronnen (een lange dunne sliert van winputten), opnieuw in te richten. De winputten waren toen los van elkaar staande, afgerasterde plekken in het weiland. Maar nu werd het een aaneengesloten waterwingebied. Een aannemer in de buurt zag daarin een kans voor een grote golfbaan, maar de toenmalige directeur van Brabant Water stak daar een stokje voor. Er was immers een kans dat het kunstmest, nodig voor het gras, het grondwater zou vervuilen. In plaats van de golfbaan startte Brabant Water daarom met de aanplant van 225.000 bomen voor een gemengd loofbos, waarmee 50 hectare grondgebied het natuurlijk landschap terugkreeg, zoals dat was eind negentiende eeuw. Dat bos bestaat nog steeds en biedt onderdak aan dassen, vossen, marters en allerlei vogels. Steeds vaker lopen er mensen, want het is opengesteld als wandelgebied.
Bron voor Oost-Brabant
Het verhaal van de bron in Veghel is er één van groei en uitbreiding. Steeds meer gemeenten raakten in de loop der tijd aangesloten op de bron. Zeker toen begin 2000 bleek dat er teveel meststoffen en bestrijdingsmiddelen uit de landbouw bij de drinkwaterbronnen van Boxmeer en Overloon kwamen om er nog tegen een redelijke prijs drinkwater van te maken. De bronnen in Veghel bedienen sindsdien een achtentwintig-tal dorpen en steden in Oost-Brabant. Een gebied van Veghel tot Boxmeer en van Boekel tot Zeeland. Een veel groter gebied van totaal 45 dorpen en steden is ook aangesloten op de bron in Veghel, maar krijgt ook water uit andere bronnen.
Het was Kerstmis 1987 toen Ed de Froe verplicht zijn intrek nam in een woning op het terrein van de waterwinning in Veghel, zodat hij daar bij het ingaan van het nieuwe jaar kon beginnen als machinist. “Een verschil van dag en nacht met hoe het nu geregeld is.” vertelt hij. Vroeger hadden alle waterproductielocaties hun eigen machinisten, die 24 uur per dag de pompen en de filters in de gaten hielden. Bij het pompstation stond een woonhuis. “Als er ‘s nachts storing was dan rammelde in huis een bel, en stond je even later in je pyjama bij het schakelbord.” Het team van machinisten en de onderhoudsmedewerkers regelde jaar in jaar uit alles wat er nodig was om iedereen van water te voorzien. Machinisten waren voortdurend de waterdruk aan het meten en pompen aan het bij- of afschakelen om de vraag naar drinkwater bij te houden. Onderhoudsmedewerkers verzorgden in de zomer het groen op het terrein en in de winter de machinerie. “Nu is alles geautomatiseerd.”, zegt Ed met een beetje weemoed in zijn stem. “We sleutelen eigenlijk nooit meer ergens aan, en de computer kan slimmer monitoren en schakelen dan wij dat doen.”
Voortdurend in ontwikkeling
Om de toenemende vraag bij te houden, zijn er recentelijk nog twee grote opslagkelders voor schoon drinkwater bijgebouwd. Want tijdens warme en droge zomers kan er soms nauwelijks genoeg water worden gemaakt om de grote vraag bij te houden. In de warme zomer van 2019 kwam het zelfs zo ver dat de druk op het leidingnetwerk tijdelijk verlaagd werd. De voorspellingen wijzen erop dat de watervraag ook in Oost-Brabant de komende jaren blijft toenemen. De waterwinning in Veghel blijft daarom volop in ontwikkeling.
Waterbesparing
Brabant Water zet in de volle breedte in op waterbesparing. In haar eigen productieproces en bij de grote bedrijven, maar ook vraagt zij aan de inwoners van Oost-Brabant om bewust om te gaan met drinkwater. Dat is nodig omdat het watersysteem, ook in Oost-Brabant, uit balans is. De waterschappen gaan verdroging tegen door regenwater steeds meer vast te houden, zodat de regen de tijd krijgt om de grond in te trekken. Maar ook voor het drinkwater geldt dat minder gebruiken altijd beter is, want in het Brabantse watersysteem telt elke druppel.
De bron in Veghel in cijfers